सोन्याच्या द्वारकेला जाउच नये! (दोन स्थलांतरांची गोष्ट – भाग ४)

  सोन्याच्या द्वारकेत शहाण्याने जाउच नये
आपले घर अंगण अधिकच कंगाल दिसते
पुन्हा पाय ठेवी पर्यंत सर्व व्हावे सोनियाचे
प्रत्येक सुदाम्याचे एवढे भागधेय नसते
(प्रवासाच्या कविता, १९८२, वसंत बापट)  

(आत्तापर्यंतची गोष्ट: भाग १, परक्यांचाच देश (भाग२), गणवेषातून मुक्ती नाही (भाग ३). English version साठी इथे टिचकी मारा.

या ओळीतला “कंगाल” पणाचा अर्थ मी भौतिक दारिद्र्य असा घेत नाही– तर आपल्याकडची सार्वजनिक आयुष्यातील दिवाळखोरी असा घेतो.

भारतात असतांना रोज भयानक दारिद्र्य बघण्याची, त्याबद्दल वाचण्याची, एवढी सवय झालेली होती की मन त्याबाबतीत desensitize झलं होतं. एका परदेशी प्रवाश्याचं केंव्हातरी वाचलेलं मनोगत मला नेहमी आठवतं. तो सांगतो–  ” लोक मला विचारतात की भारतातलं भयानक दारिद्र्य, अस्वच्छता, मुलभूत गरजांची होणारी हेळसांड आणि भ्रष्टाचार पाहून तुम्हाला धक्का बसला का? हो मला धक्का बसला हे खरं– पण तो या गोष्टींचा नाही. सुखवस्तू भारतीय माणसांची या गोष्टींवर जी प्रतिक्रिया असते ती पाहून मात्र मी नक्कीच थक्क झालो.”   मला हे निरीक्षण् खूपच नेमकं वाटतं. भारतात परतलो तेंव्हा माझी गत या परदेशी माणसासारखीच झाली. अमेरिकेत राहून जशी शरीराची प्रतिकारशक्ती (immunity) कमी झाली होती, तसंच मनाचही झालं होतं.  

“नेहमीच्याच” गोष्टी पाहून आपल्याला जरा जास्तच त्रास होतोय हे जाणवलं. एका प्रकारचा हा loss of innocence चाच प्रकार होता.

लक्षात आलं की बरीच मंडळी अशा परिस्थितीत तिरीमीरीत पुन्हा परत जायचं ठरवतात. माझं मात्र तसं झालं नाही. केवळ दृष्टी  आड सृष्टी झाली तरी परिस्थितीत काही बदल घडत नाही. आपल्याकडून झालाच तर सकारात्मकच– मग तो कितीही छोट्या व्याप्तीचा का असेना– बदल घडेल, आणि ते इथे राहूनच जास्त जमेल हे पटलं होतं.

या ठिकाणी हे ही नमूद करयला हवं की व्यक्तीशः मला आणि माझ्या कुटुंबियाना काही त्रास होत नव्हता. 

पुढे (शेवट्चा भाग)
बॉर्न अगेन सिटीझन! (अप्रकाशित)